| SPCC

Tradycje Świąt Bożego Narodzenia w Skandynawii 21-12-2015

Święta Bożego Narodzenia w krajach Skandynawii pod wieloma względami bardzo przypominają te nasze, polskie. To święta rodzinne, w których nie brakuje wspólnego kolędowania i dobrego jedzenia. Skandynawskie Boże Narodzenie przejęło wiele zwyczajów z pogańskiego Jul. Jul (Yule) było świętem przesilenia zimowego obchodzonym wśród ludów północy na przełomie grudnia i stycznia. Podczas Jul świętowano koniec ciemności i nadejście dłuższych dni. To właśnie w Jul obdarowywano się prezentami. Wsród innych zwyczajów było przystrajanie jodły, kładzenie w palenisku kłody drewna, wieszanie w domostwach jemioły i ostrokrzewu. Te pogańskie tradycje dały podwaliny tego, co dziś jest częścią chrześcijańskiego Bożego Narodzenia w stylu skandynawskim.

Współcześnie obchodzone święta w Skandynawii posiadają kilka charakterystycznych elementów.
Jednym z nich jest czas Adwentu, oczekiwanie na Boże Narodzenie, którego początek symbolizuje adwentowy wieniec. Tradycyjny wieniec adwentowy wykonany jest z gałązek świerkowych, często przystrojonych czerwonymi owocami, świerkowymi szyszkami, białymi świecami i czerwonymi wstążkami. W każdą niedzielę Adwentu zapalana jest kolejna świeca, co oznacza, że w czwartą niedzielę palą się wszystkie cztery świece.
Wieniec zawieszany jest na drzwiach wejściowych oraz w miejscu gdzie się jada posiłki.

Do świątecznych tradycji skandynawskiego Adwentu należy też zapalanie świecy-kalendarza. Świeca taka ma podziałkę złożoną z 24 kresek ozdobionych zwykle motywami jodły i tańczących skrzatów w czerwonych czapeczkach i żółtych chodakach. W większości domów świece te zapalane są 1 grudnia, bardzo często przy śniadaniu. Obowiązek zdmuchnięcia świeczki w porę, zanim zacznie topić się kreska oznaczająca następny dzień, spoczywa na ogół na dzieciach.

Wszystkie dzieci dostają również kalendarze adwentowe lub, jak nazywa się je w Danii, kalendarze bożonarodzeniowe. Co roku również dwa kanały telewizyjne produkują specjalne serie programów dla dzieci złożone z 24 odcinków. Niektóre dzieci otrzymują też 24 drobne upominki, osobno zapakowane przez rodziców.

Najstarszym w Szwecji, podobnie jak i w Finlandii, symbolem bożonarodzeniowym jest koziołek, obecnie bardzo popularna ozdoba świąteczna, najczęściej wykonana ze słomy. W XVIII wieku to właśnie koziołek stukał do drzwi, zostawiał prezenty w wigilijny wieczór i uciekał w mrok. Po pewnym czasie jego miejsce zajął Jultomten, czyli bożonarodzeniowy krasnoludek, którego imię zaczerpnięte zostało ze skandynawskich wierzeń ludowych.
Boże Narodzenie w Szwecji, podobnie jak w Polsce, to czas spokoju i rodzinnych spotkań połączonych z elementami religijnymi jak i świeckimi. W witrynach sklepów i na ulicach można zobaczyć liczne ozdoby a w domach adwentowe świeczniki, aniołki, koziołki czy domki z pierników.

Adwent i Święta Bożego Narodzenia (Jul) również w Norwegii mają szczególną oprawę. Czas do Wigilii odmierzają kalendarze adwentowe, zaś w całym kraju, podobnie jak w pozostałych krajach nordyckich żywa jest tradycja jarmarków bożonarodzeniowych (julemarked) na świeżym powietrzu, gdzie wszyscy z przyjemnością rozgrzewają się tradycyjnym skandynawskim gløgg'iem – korzennym napojem z grzanego czerwonego wina z ziołami, rodzynkami i migdałami.

Do najpopularniejszych w Norwegii należą jarmarki przed Ratuszem i w muzeum kultury narodowej Norsk Folkemuseum w Oslo, czy jarmark w twierdzy Frederiksten w Halden. Ciekawą tradycję ma Bergen, gdzie w czasie Adwentu powstaje największe na świecie miasto wykonane w całości z... piernika!

Najbardziej uroczysty obyczaj świąteczny w Skandynawii to zapalenie światełek na choince.
Świerk jest przystrajany srebrną lub złotą gwiazdą, wstążkami w kolorach flagi narodowej, tutkami z owocami, papierowymi koszyczkami w kształcie serca, które należy wypełnić orzechami i łakociami. Choinkę pokrywa się często włosami anielskimi lub paskami srebrnej folii, które pięknie odbijają światło świec i tworzą bajkową atmosferę.

Podczas Wigilii na stołach pojawia się wiele smakołyków i podczas gdy na przykład specyficznym daniem dla Norwegii jest ryba ługowana (lutefisk), to w całej Skandynawii na wigilijnym stole nie powinno także zabraknąć wieprzowiny – zwłaszcza świątecznych żeberek (juleribbe), czy owsianki. Żywa jest również tradycja delektowania się rodzajem puddingu, w którym ukryty jest migdał. Jego znalazca może liczyć w nadchodzącym roku na pomyślność. Z okazji świąt warzone jest piwo świąteczne i oczywiście piecze się ciasteczka – w niektórych domach przestrzega się zasady, że powinno być ich co najmniej siedem rodzajów. Przetrwał także zwyczaj wystawiania przez dzieci owsianki dla nisse – gnoma, który opiekuje się farmą lub domem.

W Finlandii Święta Bożego Narodzenia (po fińsku "Joulu") traktowane są bardzo wyjątkowo. Jak powszechnie wiadomo, Finlandia jest ojczyzną Św. Mikołaja, na którego mówi się tam Joulupukki, a jego siedziba znajduje się niedaleko Rovaniemi.
Tradycyjnie w samą Wigilię (Jouluaatto), jeszcze przed południem, Finowie odwiedzają saunę, by wieczorem cieszyć się czasem spędzonym w wśród przyjaciół.

W Turku, w dzień Bożego Narodzenia o godzinie 12:00 ogłaszana jest Bożonarodzeniowa Deklaracja Pokoju, co stanowi jedną z najstarszych tradycji fińskiego Joulu. W obecności kilku tysięcy mieszkańców i turystów odbywa się publiczne odczytanie pochodzącego z 1827 r. tekstu deklaracji przypominającej o zbliżającej się pamiątce narodzin Zbawiciela i nawołującej do godnego ich powitania, tudzież zaniechania wszelkich waśni.

W skandynawskich Świętach Bożego Narodzenia znaleźć można wiele podobieństw do polskich tradycji świątecznych, jest też kilka barwnych zwyczajów charakterystycznych dla Skandynawii. Jednak we wszelkich obrzędach związanych z tym okresem znamienne jest to, że czas świąteczny to najważniejsze ze wszystkich dni w roku, spędzane w pełnej ciepła i blasku atmosferze w gronie najbliższych, dni magiczne i niepowtarzalne.