Nordycki Rocznik Statystyczny 2014 – Społeczeństwo: dochody, równość społeczna i opieka socjalna

Podstawowymi wartościami skandynawskich państw opiekuńczych są równe szanse, solidarność społeczna i bezpieczeństwo dla wszystkich. Model ten promuje prawa socjalne oraz zasadę, według której każdy ma prawo do równego dostępu do świadczeń społecznych i zdrowotnych, edukacji oraz kultury. Ma to także zastosowanie do najbardziej bezbronnych grup w społeczeństwie. Jednym z kluczowych celów jest stworzenie wszystkim szans uczestnictwa w życiu obywatelskim i procesie podejmowania decyzji przez społeczeństwo. W społeczeństwach skandynawskich priorytetowe znaczenie mają inicjatywy prewencyjne i zapewniające wsparcie najbardziej bezbronnym grupom i ich rodzinom, w szczególności dzieciom i młodzieży znajdującej się w trudnej sytuacji socjalnej.

Nierówności i zagrożenie biedą
Najczęściej wykorzystywaną miarą nierówności jest współczynnik Giniego. Współczynnik ten przyjmuje wartości między 0, oznaczające pełną równość, a 1, oznaczające całkowity brak równości – tj. gdy jedna osoba uzyskuje cały dochód lub generuje całą konsumpcję, a wszystkie inne nie mają nic. Wszystkie społeczeństwa skandynawskie uznawane są za bardzo równe.

Zagrożenie biedą jest często mierzone jako odsetek populacji osiągający dochody poniżej 50-60% mediany dochodu. Według tego kryterium, w krajach skandynawskich biedą zagrożonych jest 4,8-7,8% gospodarstw domowych. Według danych Eurostatu za 2012 rok, najmniejszy ich odsetek jest na Islandii (4,8%) i w Norwegii ( 5,6%), w dalszej kolejności w Finlandii (6,0%), w Danii (7,7%) oraz w Szwecji ( 7,8%). Dla porównania, średni odsetek dla 27 państw członkowskich UE w 2012 osiągnął 10,3%.

Pomoc społeczna
We wszystkich krajach skandynawskich pomoc społeczna jest przyznawana, jeżeli zostały wyczerpane wszystkie inne formy pomocy. Jest ona przyznawana w formie świadczenia zastępującego dochody osobiste lub uzupełniającego niskie dochody. Pomoc przyznawana jest indywidualnie, według potrzeb umożliwiających pokrycie kosztów życia. W Danii i na Islandii jest ona opodatkowana, natomiast w innych krajach zwolniona z podatku.
Najniższy odsetek osób pobierających tego typu świadczenia jest na Wyspach Owczych (2,5%). Najwyższy w Finlandii, gdzie przekracza on 6%.

Emerytury i renty
Emerytury i renty gwarantują wszystkim obywatelom określony poziom dochodów w związku z zakończeniem życia zawodowego, niepełnosprawnością lub utratą podmiotu wypłacającego świadczenia. Emerytury wypłacane są seniorom we wszystkich krajach skandynawskich, natomiast renty mogą otrzymać osoby, których możliwości wykonywania pracy są częściowo lub całkowicie ograniczone. W Danii i na Wyspach Owczych noszą one nazwę emerytur antycypacyjnych, w Finlandii rent z tytułu niepełnosprawności, na Islandii rent inwalidzkich, w Norwegii rent z tytułu niepełnosprawności, natomiast w Szwecji rekompensat chorobowych. Najniższy odsetek pobierających świadczenia emerytalne i rentowe jest na Islandii i Wyspach Owczych (22%), następnie w Danii (28%) oraz w Norwegii i Szwecji (29%).

Nieobecność w pracy spowodowana chorobą
Zasadniczo każdej zatrudnionej osobie przysługuje dzienne świadczenie pieniężne w przypadku choroby. Jego struktura znacznie różni się w poszczególnych krajach. W Danii i na Islandii wielu osobom przysługuje podczas choroby pełna pensja. W Danii ma to zastosowanie wyłącznie do osób zatrudnionych w sektorze publicznym i niektórych pracowników z sektora prywatnego. We wszystkich krajach świadczenia wypłacane w związku z chorobą podlegają opodatkowaniu.

Przypadki nieobecności w pracy spowodowane chorobą, których długość przekracza tydzień, są znacznie powszechniejsze w Norwegii niż w innych krajach skandynawskich – dotyczy to 3,5% ogółu pracujących. Najmniej tego typu nieobecności odnotowuje się na Islandii – dotyczy to ok. 1,3% wszystkich zatrudnionych. Kobiety są zazwyczaj częściej nieobecne w pracy z powodu choroby niż mężczyźni.

Opieka nad dziećmi
Cechą charakterystyczną państw skandynawskich jest wysoki odsetek obojga rodziców, którzy uczestniczą w rynku pracy. Zwiększa to zapotrzebowanie na opiekę nad dziećmi w godzinach pracy. W związku z tym większość dzieci w wieku 3-5 lat korzysta z przedszkoli. Z wyjątkiem Finlandii, od 92 do 97% wszystkich dzieci w wieku 3-5 lat spędza czas w przedszkolach lub podobnych instytucjach. W Finlandii odsetek ten wynosi 74%. Jest on zazwyczaj znacznie niższy w przypadku dzieci w wieku 0-2 lat.

Świadczenia rodzicielskie
Coraz więcej mężczyzn korzysta z rozwiązań przysługujących im z tytułu narodzin dziecka lub adopcji. Jednak zarówno liczba osób korzystających z tych świadczeń, jak i liczba dni urlopu, przez które są wypłacane, znacznie się różnią w poszczególnych krajach.
Na czele jest Islandia, gdzie ojcowie wykorzystują 28,5% przysługujących im dni urlopu. Na Islandii przepisy regulujące urlop ojcowski przewidują, że ojcom, podobnie jak matkom, przysługuje odrębny urlop o długości 13 tygodni. W Szwecji ojcowie wykorzystują 25,1%, w Norwegii 21,2% a w Danii 10,2% wymiaru urlopu. Najmniej chętnie z urlopu ojcowskiego korzystają Finowie – według danych z 2013 roku, wykorzystali oni 8,8% dni urlopu.

Dochody
To, czym różnią się kraje skandynawskie od innych państw, jest połączenie wysokiego standardu życia ze stosunkowo równym podziałem dochodów. Jednak finansowanie skandynawskiego modelu opieki społecznej pociąga za sobą wysokie obciążenia podatkowe oraz znaczną redystrybucję dochodów w porównaniu z innymi krajami na świecie.

W państwach skandynawskich, w odróżnieniu od innych krajów OECD, poziom dochodów jest generalnie wysoki, a różnice w ich poziomie stosunkowo małe. Zasadniczo gospodarstwa domowe dysponujące niskim dochodem rozporządzalnym otrzymują proporcjonalnie największe świadczenia socjalne w porównaniu do ich dochodów brutto.

Dochody a płeć
Kraje skandynawskie odgrywają wiodącą rolę na polu równości płci. Widać to, kiedy spojrzymy na dostęp kobiet to edukacji, opieki zdrowotnej i stanowisk politycznych oraz na ich uczestnictwo w życiu gospodarczym i równe wynagrodzenia. Jednak nadal występują różnice w wysokości wynagrodzeń wypłacanych za taką samą pracę kobietom i mężczyznom. Największe odnotowywane są w Szwecji, natomiast największa równość płci panuje w Danii, jeżeli jako miarę weźmiemy ujednolicony dochód rozporządzalny.

Źródło tekstu i grafik: Nordic Statistical Yearbook 2014